Herbata – właściwości, działanie i rodzaje herbaty - Ekologia.pl (2024)

Herbata to drugi po wodzie, najpopularniejszy napój na całym świecie. Filiżanka herbaty uspokaja, wprowadza w błogi nastrój i jest nieodłącznym elementem spotkań towarzyskich. Do tego różne rodzaje herbat posiadają cenne właściwości prozdrowotne – są skuteczne w profilaktyce nowotworów, działają przeciwzapalnie i oczyszczają. Grunt to wypić dobrą herbatę! Niestety nie wszystkie herbaty można cenić tak samo.

Rośliny, z których przyrządza się napary herbaciane w systematyce traktowane są jako poszczególne odmiany gatunku herbata chińska (camellia sinensis) lub klasyfikowane jako różne, spokrewnione gatunki. Wszystkie zaliczamy do rodzaju kamelia, który obejmuje łącznie około 300 gatunków roślin herbatowatych. Pamiętajmy jednak, że tylko z niektórych przyrządza się herbatę. Ze względu na podobieństwo sposobu parzenia, herbatą nazywa się również napary z przeróżnych ziół, owoców i kwiatów. Stąd w sklepach zielarskich i supermarketach znajdziemy herbatę z dzikiej róży, lipową, miętową czy herbatkę malinową. Mianem herbat obdarowywane są również rozmaite mieszanki o działaniu odchudzającym, suplementy diety, a także herbaty w granulkach. Te ostatnie, choć słodkie i lubiane przez dzieci, nie mają już zbyt wiele wspólnego z oryginalną herbatą.

Każdy kraj ma swoją herbatę

Prawdziwą herbatę przyrządza się z listków, nierozwiniętych pączków i delikatnych łodyżek wiecznie zielonych krzewów herbacianych, których ojczyzną są Chiny. Po zebraniu liście herbaty muszą zwiędnąć, a następnie zwija się je, zgniata, poddaje fermentacji, suszy i sortuje. Wszystkie wymienione etapy obejmuje produkcja herbaty czarnej. Pozostałe rodzaje herbat powstają z wyłączeniem procesu fermentacji.

Krzewy herbaciane zakwitają naturalnie w klimacie tropikalnym i subtropikalnym obszarów leśnych w bliskości równika. Chińczycy odkryli herbatę, nauczyli się ją przetwarzać oraz parzyć, jako pierwsi opisali też właściwości i działanie naparów herbacianych. Następnie „zarazili” nią mieszkańców Japonii, a z biegiem czasu herbata powędrowała w pozostałe krańce świata. Choć w Europie herbatę spopularyzowali Anglicy, to nie oni sprowadzili do nas ten egzotyczny wówczas rarytas, a Holendrzy powracający z dalekich Chin na początku XVII wieku. Dziś herbatę pije się wszędzie i niezależnie od okoliczności. Wiele krajów wykształciło swoje własne sposoby przyrządzania i picia herbaty. Rosjanie przyrządzają ją w samowarach i nazywają czajem, Anglicy zaś popijają popołudniową herbatkę zgodnie z rytuałem „five o’clock”. Najbardziej rozbudowane i rygorystyczne ceremoniały parzenia herbaty przestrzegane są w Japonii, gdzie najczęściej pija się herbatę zieloną, także w postaci sproszkowanej matchy.

Liściasta czy w torebkach – Wschód kontra Zachód

Miłość do herbaty ma swoje stadia. O ile nie jesteśmy mieszkańcami Chin czy Japonii, gdzie picie herbaty to ceremonia, nasza przygoda z tym napojem zwykle zaczyna się od torebek, które wystarczy włożyć do kubka i zalać wrzątkiem. Wielu poprzestaje na delektowaniu się herbatkami ekspresowymi. W końcu w każdym supermarkecie można dziś znaleźć nie tylko zwykłą czarną herbatę, ale też rozmaite i często bardzo ciekawe mieszanki herbatek owocowych, poza tym także herbatę zieloną, białą, żółtą i czerwoną. Jest w czym wybierać i to za niewielkie pieniądze. Niektóre herbaty w torebkach mają naprawdę fantastyczny smak i nie wymagają dokupywania specjalnych dzbanków czy zaparzaczy. Liczni konsumenci idą jednak o krok dalej i, prędzej czy później, sięgają po herbatę liściastą. Jest ona droższa i nieco trudniej dostępna, wymaga też specjalnego „traktowania” ale w zamian oferuje inny poziom doznań smakowych. Nie jest to zresztą jedyny powód, dla którego wielbiciele herbatek ekspresowych przerzucają się na oryginalne herbaty liściaste…

Zainteresowanie herbatami liściastymi oraz mniej lub bardziej udane praktykowanie rytuałów jej parzenia i podawania to także efekt fascynacji orientem i praktykami Wschodu. Picie herbaty z torebek ma niewątpliwie zachodnie konotacje. To w Nowym Jorku powstały bowiem pierwsze herbaty w torebkach, które upowszechniły się w Ameryce i w Europie (wynalazek ten opatentował Thomas Lipton, jednak jego odkrywcą był Thomas Sullivan, nowojorski handlarz herbatą).

Herbata a zdrowie – jak picie herbaty przyczynia się do polepszenia jakości życia

Parzenie herbaty liściastej odpowiada modnej obecnie idei slow life oraz brataniu się z naturą i odrzuceniu tego, co sztuczne. Organiczna herbata liściasta jest najwyższej jakości i zapakowana bez uszczerbku dla produktu oraz naszego zdrowia. Parzenie we właściwej temperaturze pozwala uniknąć wytwarzania się szkodliwych substancji. Dzięki temu w filiżance otrzymujemy to, co najlepsze. Herbata bogata jest przede wszystkim teinę, a także garbniki o właściwościach przeciwutleniających, przeciwzapalnych i antybakteryjnych. Za antynowotworowe, przeciwzapalne i przeciwmiażdżycowe działanie herbaty odpowiadają polifenole, głównie katechiny, epigalokatechiny czy galusan epigalokatechiny. Znajdują się w niej także flawonoidy (kwercetyna, myrycetyna, kemferol) oraz kwasy fenolowe (galusowy, kawowy i jego pochodne) i saponiny. Liście herbaty zawierają również aminokwas teaninę, niewielkie ilości witamin C, E, B oraz K, jony potasu, a także inne poza kofeiną alkaloidy purynowe. Technologia przetwarzania herbaty pozwala otrzymywać różne czynniki czynne biologicznie, a co za tym idzie również odmienne właściwości poszczególnych odmian herbat.

Rodzaje herbat i ich właściwości

Czarna – intensywna i aromatyczna

Najpopularniejsza i zajmująca najwięcej miejsca na półkach herbaciarni jest herbata czarna. Powstaje ona przez skręcanie listków herbacianych, a następnie ich fermentację i suszenie. Jest intensywna w smaku i ma w sobie nieco goryczy. Po jej zaparzeniu otrzymujemy ciemny napar o silnym aromacie. To właśnie czarną herbatę najczęściej dosładza się lub pije z dodatkiem owoców (np. plastra cytryny). Popularne jest też aromatyzowanie czarnej herbaty. W ten sposób powstaje chociażby uwielbiana przez Anglików Earl Grey, wzbogacona o aromat bergamotki. Fermentacja pozbawia herbatę części aktywnych składników, m.in. katechin, co nie zmienia faktu, że czarna herbata nadal pozostaje zdrowa.

Zielona – działa przeciwnowotworowo

W procesie produkcji herbaty zielonej nie można dopuścić do procesu fermentacji, koniecznego do otrzymania herbaty czarnej. Herbata zielona jest ulubioną herbatą mieszkańców Wschodu. Ma jasną, słomkową barwę, ale zawiera sporo goryczy. Znajduje się w niej dużo galusanu epigalokatechiny, przez co napar nabywa silnych właściwości przeciwnowotworowych. Zielona herbata hamuje rozwój czynników kancerogennych i blokuje podział komórek nowotworowych, zwłaszcza w obrębie odbytu i trzustki.

Czerwona – spala tkankę tłuszczową

Herbata czerwona to herbata półfermentowana. W zależności od odmiany proces fermentacji może być krótki lub wydłużony z kończącym go etapem dojrzewania w ciemnych grotach. Najdłuższej fermentacji poddawana jest pu-ehr i to ona uchodzi za najskuteczniejszą herbatę na odchudzanie. Oprócz tego, że wspomaga spalanie tłuszczu, dodatkowo przyśpiesza metabolizm i reguluje produkcję żółci.

Biała – upiększa i odmładza
Herbata biała zawiera przede wszystkim pączki kwiatowe oraz młode listki. Jest poddawana minimalnej fermentacji. Jej smak pozostaje delikatny i, jak przystało na ten rodzaj suszu, subtelnie kwiatowy. Cechuje się dwukrotnie wyższym stężeniem antyoksydantów, niż herbata zielona, co nadaje jej wyjątkową skuteczność w walce z wolnymi rodnikami.

Jak pobudza herbata?

Liście herbaty, podobnie jak ziarna kawy czy owoce kakaowca, zawierają w sobie kofeinę. Dla porządku zwie się ją jednak teiną. Teina (kofeina) występuje w herbacie w niższym stężeniu niż w kawie, dlatego jej działanie pobudzające jest łagodniejsze. Ponadto zawarte w herbacie garbniki (taniny), wchodząc w reakcję z teiną tworzą związek zwany kofeinianem taniny, który dodatkowo łagodzi i spowalnia działanie teiny na pracę układu nerwowego. Czy to oznacza, że herbata jest mniej efektywna w pobudzaniu niż kawa? Otóż zawarta w niej kofeina wyzwala się wolniej, przez co dłużej stymuluje organizm. Jedna filiżanka dobrze zaparzonej herbaty może więc wystarczyć nam na długo, podczas gdy kofeina z kawy przestaje działać szybciej, co zmusza nas do wypicia kolejnej filiżanki.

Herbata to jeden z najpopularniejszych napojów na całym świecie. Pochodzi z Chin, ale w wielu krajach ma swoją własną, niepowtarzalną tradycję picia. Jest bogata w substancje bioaktywne, zwłaszcza w antynowotworowe i przeciwzapalne antyoksydanty. Zawiera pobudzającą teinę, a także pewne ilości witamin i minerałów.

Ekologia.pl (Elżbieta Gwóźdź)